Wie er een beetje oog voor heeft komt heraldiek op allerlei plaatsen tegen. Soms word je er door overvallen. Dat overkwam me kort geleden toen ik in Breda onderweg was van het station naar de Grote Kerk in de binnenstad. Daar is nu de prachtige tentoonstelling Woord&Wapen te zien, met een reconstructie van de 277 rouwborden die er aan het eind van de achttiende eeuw hingen.
Wachtend bij een oversteekplaats tot het licht op groen zou springen, met mijn hoofd al een beetje bij de lezing die ik zou gaan houden, zag ik in de verte een vuilniswagen voorbij komen. Op de zijkant prijkte over de hele lengte een middeleeuwse ridder te paard, met lans en schild. Een mooi plaatje om aan mijn heraldische fotoverzameling toe te voegen. Ik grabbelde in mijn binnenzak maar had mijn mobiele telefoon net te laat in de aanslag om een foto te maken.
Aangekomen bij de Grote Kerk stond daar een andere vuilniswagen geparkeerd. Daarop was over de hele zijkant een hologram bevestigd met een 3D-mier. Dit insect had ik ook al vanuit mijn ooghoeken waargenomen op de ‘geridderde vuilniswagen’. Een van de vuilnismannen kon me vertellen dat de Bredase vuilniswagens rondrijden met ontwerpen van studenten van de kunstacademie Sint Joost.
Zou er een plaatje op internet te vinden zijn? Thuis googelde ik tevergeefs. Wel vond ik het waarom van de Bredase mier. Een publicatie van het Afval Overleg Orgaan noemt een aantal ‘mascottes’ die als hulpmiddel bij de afvalcommunicatie ingezet worden in Nederlandse gemeenten. Parkstad Limburg kent Nogges, de kat met negen levens, Drimmelen de poot van Drimmel (een pootafdruk op de plaats waar de vuilniscontainer aan de weg moet staan) en Breda dus zijn mier. ‘Door het gebruik van mascottes wordt de boodschap beter onthouden’ zo meldt de folder.
Dit communicatieprincipe was ook bij Middeleeuwse herauten bekend. De Bredase mascotte misstaat dan ook niet op het schild van de vuilnisridder, al is de kleurregel (geen kleur op kleur) met voeten getreden en zou een heraldisch tekenaar de mier misschien nog wat meer gestileerd hebben.
Mieren zijn niet zo populair als wapenfiguur in de heraldiek. Hebben ze het verkeerde imago? Een snelle check in de collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie leverde geen Nederlandse familie op met één of meer mieren in het wapen. Andere insecten zien we wel in Nederlandse wapens: veel bijen (De Bie), maar ook vliegen (De Vlieger), sprinkhanen (Spranger), meikevers (Mulder) of het vliegend hert (Schreuder).
Toch zijn er wel familienamen die tot een sprekend wapen met dit insect zouden kunnen leiden: Van Mier, Van Mieren, Mierling, Miermans, Miersma of Van Mierevelt. Dat ik geen Nederlands mierenwapen vond betekent overigens niet dat er nooit een is geweest. Niet alle wapens uit het verleden zijn gedocumenteerd. In het buitenland vond ik de mier wel als wapenfiguur terug. Zo voert bijvoorbeeld een Deense familie Myre in zilver drie zwarte mieren (volgens het Armorial Général van J.B. Rietstap) en heeft in Australië een familie Kingaroy een rode mier als helmteken (omdat de naam in de taal van de Aboriginals die betekenis heeft).
Uiteindelijk wist ik toch een foto te bemachtigen van de geridderde vuilniswagen. De afvalfolder meldde als contactpersoon de heer P. Jeucken van de gemeentelijke afdeling communicatie. Hij was zo vriendelijk de foto voor dit weblog beschikbaar te stellen en vertelde daarbij iets meer over de achtergrond van het project. Om de zichtbaarheid van de vuilnisophaaldienst te vergroten en het scheiden van afval te stimuleren startte de gemeente in 2001 een imagocampagne, waarbij de mier als mascotte werd geïntroduceerd. En bovendien besloot men kunst aan te brengen op de vuilniswagens. Daarvoor maakten tweedejaars studenten van de Academie Sint Joost ontwerpen waaruit een jury een aantal winnende koos. Die werden aangebracht op 32 vuilniswagens.
Wie ‘ridder Mier’ nog wil zien rondrijden moet overigens niet te lang wachten. Volgend jaar wordt de vuilniswagen verkocht. Zijn werk voor de gemeente Breda zit er dan op en hij verdwijnt weer uit het straatbeeld.
Summary
Walking in the city of Breda from the railway station to the city centre I was surprised by a dust cart truck with a large image of a fully armoured knight on a horse, his shield charged with an ant. Knight Ant is part of a promotion program. The ant is used as a mascot of the city department that is responsible for garbage disposal. In 2001 a contest was held between students of the Breda School of Fine Art and Design Sint Joost: designing images to be used on the 32 new dust cart trucks. One of the winning designs was Knight Ant. The medieval knight combines two ‘image languages’: mascottes and coats of arms. They go together well in this case.
Searching the heraldic collections of the Centraal Bureau voor Genealogie in The Hague I found no evidence of the use of the ant in Dutch coats of arms. There are however Dutch family names with ‘mier’ (ant) in it, that could have lead to canting arms with one or more ants (Van Mier, Van Mieren, Mierling, Miermans, Van Mierevelt), but they have chosen other charges.
Other insects are rather common in Dutch canting arms, like bees (De Bie), flies (De Vlieger), grasshoppers (Spranger), millers (Mulder) or stag-beetles (Schreuder).
In other countries the ant is seldomly seen in coats of arms too (Myre in Denmark and Kingaroy in Australia are examples), in spite of the fact that the insect can be stylized easily. What connotations made the industrious ant that unpopular?
Ik woon nou toch al enkele jaren in Breda maar ik heb hem nog nooit zien rond rijden. Ik moet toch eens beter gaan opletten
BeantwoordenVerwijderen